विगत सात दशकमा राष्ट्रले तीनवटा भिन्न प्रणालीको अनुभव गरेको छ । 1951 भन्दा पहिले, राणा शासन थियो, त्यसपछि 2008 सम्म राजतन्त्र थियो, र पछि प्रजातन्त्र अपनायो। प्रत्येक सङ्क्रमणसँगै देशको अवस्था सुध्रने आशा थियो ।
यद्यपि, वास्तविकता प्रायः यी अपेक्षाहरूबाट अलग हुन्छ। हालै भएका छन्
संघीयता खारेज गर्न आह्वान गर्दै, यो देशको लागि धेरै महँगो भएको दाबी गर्दै।
तर, कतिपय राजनीतिज्ञहरूले संघीयता खारेज गर्नु समाधान नभएको तर्क गर्छन् । अन्तिममा
नेपाल लिटरेचर फेस्टिभलको ११ औँ संस्करणको दिनमा यस विषयमा छलफल भएको छ
राणा शासन, राजतन्त्र र लोकतन्त्र । अध्यक्ष चन्द्रदेव जोशी
नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (संयुक्त) ले संघीयता लागू नगरेको बताएको छ
देशमा आर्थिक भार ।

जोशी भन्छन्, ‘संघीयताको मर्म समानता हो । “समानता कायम नगरी,
संघीयता फस्टाउन सक्दैन।”

उनले मुलुकलाई बलियो बनाउन संघीयता आवश्यक रहेकोमा जोड दिए ।
विवेकशील साझा पार्टीकी अध्यक्ष समीक्षा बाँस्कोटाले त्यसको सट्टा यस्तो सुझाव दिए
राजनीतिक व्यवस्था परिवर्तन गर्दै विद्यमान व्यवस्थालाई सुधार गर्नेतर्फ प्रयास केन्द्रित हुनुपर्छ ।
बाँस्कोटा भन्छन्, ‘अहिलेको व्यवस्था प्रभावकारी ढंगले लागू भयो भने सबै कुरामा सुधार हुन्छ ।
उनी थप्छिन् कि यदि राजनीतिज्ञहरूले आफ्नो कर्तव्य ठीकसँग पूरा गर्न असफल भएमा कुनै पनि प्रणालीले काम गर्दैन
देशको अवस्था सुधार।

राजनीतिक विश्लेषक हरि शर्माले राणा शासनको अन्त्यले मात्रै क
क्रान्ति; अन्य सबै परिवर्तनहरू विरोध थिए। लोकतन्त्रले नयाँ परिवेशको बाटो खोलेको जोशीले बताए ।

बास्कोटाले शैक्षिक पाठ्यक्रमलाई अपर्याप्त रूपमा स्वीकार गरेको भन्दै आलोचना गरे।
राजनीतिक परिवर्तनको इतिहास। बाँस्कोटा भन्छन्, ‘यदि शैक्षिक पाठ्यक्रमले इतिहासलाई सही ढंगले स्वीकार गरेको भए कुरा अर्कै हुन्थ्यो ।