इलाम । इलामको सन्दकपुर गाउँपालिका–५, जमुनाको जौबारी–गैरीबास सडकछेउमा लोपोन्मुख जनावर रेडपाण्डा मृत भेटिएको छ । वृक्षरोपण क्षेत्रको फेन्सिङ तारबारको छेउमा अन्दाजी एक–डेढ वर्षको पोथी रेडपाण्डा मृत फेला परेको सन्दकपुर गाउँपालिका पशु सेवा शाखाका पशु स्वास्थ्य प्राविधिक सविन भट्टराईले जानकारी दिए ।

फेला परेको रेडपाण्डाको शव परीक्षणका लागि सदरमुकामस्थित भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्र पठाइएको उनले जनाए । दुर्लभ वन्यजन्तुको सूचीमा सूचीकृत भएको रेडपाण्डा (हाब्रे) संरक्षण गर्न लाखौ खर्च गरेपनि दिन प्रतिदिन असुरक्षित हुन थालेको छ । कुकुरको आक्रमण र जंगली जनावरको शिकार बन्नुका साथै रेडपाण्डाको आहारा मानिसले तरकारी खान बिक्री गर्न थालेपछि रेडपाण्डा संरक्षणमा झन चुनौती थपिएको हो ।

सन्दकपुर गाउँपालिकाको माबु दोभाने, जौवारी, हाँगेथाम, जमुनाको चोयाटार, माईजोगमाई गाउँपालिकाको प्याङ पातल सामुदायिक वन, जोगमाईको माथिल्लो सामुदायिक वनलगायतमा पाइने मालिंगो र भालुचिण्डेको टुसा भाँचेर स्थानीयले तरकारी खाने र टुसा विक्रीगर्न थालेपछि रेडपाण्डा झन संकटमा पर्न थालेको छ । लजालु स्वभावको भएकोले जंगली जनावर र कुकुरले सजिलै आक्रमण गर्ने भएको हुदाँपनि यसको संख्यामा वृद्धि हुन सकिरहेको छैन ।

हाल रेडपाण्डा संरक्षणका लागि रेडपाण्डा पाइने क्षेत्रमा एक सय ८० रोपनी जग्गा खरिद गरेर बासस्थान निर्माण गर्ने भनेर भने पनि अगाडि बढ्न सकेन । ‘रेडपाण्डाको कोरिडोर क्षेत्रमा भएको खाली जग्गा खरिद गरेर त्यसमा बृक्षारोपण गर्ने कार्यक्रम रहेको नेटवर्कले जनाएको छ । कोरिडोर क्षेत्रमा भएको खाली जग्गाका कारण रेडपाण्डाको संरक्षणमा चुनौती भएपछि यस्तो कार्यक्रम तय गरिएको हो ।’ खाली जग्गा खरिद गरेर त्यसमा रेडपाण्डाको आहारा लगाउने, रेडपाण्डा मैत्री अन्य स्थानीय प्रजातिका विरुवा लगाएर रेडपाण्डा बस्न योग्य वन बनाउने तयारी रहेपनि रेडपाण्डा नेटवर्कले जग्गा किन्ने थाहा पाएपछि जग्गाको मुल्य वढेका कारण काम अघि बढाउन झन समस्या भइरहेको छ ।

सामुदायिक वनमा रेडपाण्डा संरक्षणको कार्यक्रम चालिरहेको छ ।संरक्षण सम्बन्धि चेतना विकासको लागि स्थानीय पाठ्यक्रमको रुपमा केही विद्यालयमा कक्षा ६ र ७ मा पठनपाठन समेत भइरहेको छ ।

रेडपाण्डा संरक्षणका लागि रेडपाण्डा नामक संथाले विगतका वर्षदेखि काम गरिरहेपनि अहिले सम्म कतिको संख्यामा रेडपाण्डा छन भन्ने तथ्याङक छैन । संरक्षण गर्न भनेर नेटवर्क मार्फत इलाम, पाँचथर र ताप्लेजुङमा क्यामेरा राखे पनि प्रभावकारी बन्न नसक्दा रेडपाण्डाको तथ्याङक नेटवर्कले नसकेको हो । अहिले पनि तिन जिल्लाका क्यामेर राखेको भएपनि रेडपाण्डा कति छन भन्ने थाहा हुन सकेको छैन ।

इलाम सहित पाँचथर र ताप्लेजुङ्गमा समेत रेडपाण्डा संरक्षणको कार्यक्रम भइरहेको छ । स्थानीय भाषामा हाब्रेको नामले चिनिने कालो, रातो र सेतो रङ मिसिएको हुन्छ भने पुच्छर ठूलो र लामो गरेको बिरालो जस्तै हुन्छ । पोथी रेडपाण्डाको तौल ३ देखि साढे ४ किलोसम्म हुन्छ भने भाले रेडपाण्डाको तौल ६ किलोसम्मको हुन्छ । समुन्द्री सतहको १६ सय मिटरदेखि २४ सय मिटरसम्म यसको बासस्थान उपयुक्त मानिन्छ ।

इलामको सन्दकपुर, माइजोगमाई र इलाम नगरपालिकाको उत्तरी क्षेत्रमा रेडपाण्डा पाइन्छ । त्यसमा पनि रेडपाण्डको सवैभन्दा ठूलो वासस्थान सन्दकपुर गाउँपालिका क्षेत्रमा पर्छ । रेडपाण्डा नेटवर्क र उच्च पहाडी संरक्षण संस्थाले सन २००७ देखि रेडपाण्डाको संरक्षणमा काम गर्दै आएको छन् । नेटवर्कको साझेदारीमा उच्च पहाडी संरक्षण संस्थाले कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्दै आएको छ । जिल्लाको १८ सामुदायिक वनमा रेडपाण्डा संरक्षणको काम भइरहेपनि रेडपाण्डा वृद्धि हुन भने सकेका छैनन ।

(21 पटक भ्रमण गरिएको, 1 भ्रमण आज)